Perfectionisme: een gave of een vergiftigd geschenk?

Perfectionisme: wat is dit eigenlijk?

Perfectionisme is een persoonlijkheidskenmerk, iets wat de ene persoon dus meer heeft dan de andere. Iedereen kent wel iemand uit zijn of haar omgeving die alles tot in de puntjes in orde wil hebben, zelden tevreden is met een bepaald resultaat, en zeer kritisch is voor zichzelf of anderen. Binnen deze opsomming zien we een diversiteit aan kenmerken die we toeschrijven aan perfectionisten. Momenteel is er binnen de literatuur meer en meer consensus omtrent het feit dat perfectionisme een multidimensionaal kenmerk is, wat wil zeggen dat het uit diverse componenten bestaat. Enerzijds onderscheiden we ‘prestatiegericht perfectionisme’, anderzijds onderscheiden we ‘zelfkritisch perfectionisme’ (Boone, Soenens, & Braet, 2011).

Prestatiegericht perfectionisme versus zelfkritisch perfectionisme: wat is het verschil?

Wie hoog scoort op prestatiegericht perfectionisme legt typisch de lat vrij hoog en heeft hoge standaarden en verwachtingen voor zichzelf. Men zou kunnen zeggen dat dit de ambitieuze mensen zijn die ernaar streven om het ‘te maken’ in hun leven.

Wie hoog scoort op zelfkritisch perfectionisme is vrij kritisch tegenover zichzelf, heeft vaak het gevoel dat wanneer men iets doet, het niet goed genoeg is en het beter zou moeten, en maakt zich zorgen over fouten. Typisch zullen deze mensen hun zelfwaarde heel sterk laten afhangen van hun prestaties: wanneer ze goed presteren, voelen ze zich goed en waardevol als persoon. Echter, wanneer ze slecht presteren, dan voelen ze zich gefaald als persoon. Het breekbare zelfbeeld dat kenmerkend is voor deze vorm van perfectionisme werd reeds in een eerdere post besproken (zie “hoe tevreden ben jij met jezelf”).

Onderzoek toont aan dat zelfkritisch perfectionisme zeer sterk geassocieerd is met een diverse range aan negatieve gevolgen, zoals laag zelfbeeld, depressie, angst, eetstoornissen (Shafran & Mansell, 2001). Veel minder duidelijk is of prestatiegericht perfectionisme nu geassocieerd is met negatieve, dan wel met positieve gevolgen. Prestatiegericht perfectionisme lijkt een mes te zijn dat aan twee kanten kan snijden.

“I’m a perfectionist, so I can drive myself mad – and other people, too. At the same time, I think that’s one of the reasons I’m successful. Because I really care about what I do.”
(Michelle Pfeiffer)

Wie de lat hoog legt, kan diep vallen

Het gevaar van het stellen van hoge standaarden situeert zich op diverse vlakken:

  1. Zolang je in staat bent om je hoge standaarden te bereiken, zal je niet noodzakelijk problemen ondervinden. Het is vooral wanneer je geconfronteerd wordt met falen dat problemen aan de oppervlakte kunnen komen.
  2. Perfectionisten zijn gevoelig om een succeservaring te gaan herevalueren (‘Ik scoorde wel goed, maar eigenlijk was dat examen ook niet echt moeilijk’). Het gevolg hiervan is dat ze de lat de volgende keer nog wat hoger gaan leggen, waardoor ze hun kans om te falen in de hand werken.
  3. Wanneer standaarden onrealistisch zijn en op een zeer rigide, niet flexibele, manier worden nagestreefd, is het meer waarschijnlijk dat men negatieve gevolgen zal ondervinden van deze perfectionistische houding.
  4. Er schuilt een gevaar voor het ontwikkelen van zelfkritiek wanneer hoge standaarden worden gesteld. Inderdaad, onderzoek wees uit dat wanneer men gedurende de loop van de dag hoge standaarden stelt, men dan ook meer zelfkritisch is en meer twijfelt aan het eigen kunnen (Boone et al., 2012).

“Perfectionism is not a quest for the best. It is the pursuit of the worst in ourselves, the part that tells us that nothing we do will ever be good enough – that we should try again.”
(Julie Cameron)

Referenties

  • Boone, L., Soenens, B., & Braet, C. (2011). Een kritische analyse van het begrip perfectionisme in relatie tot eetstoornissen. Tijdschrift voor Klinische Psychologie, 41, 117-128.
  • Boone, L., Soenens, B., Thanasis, M., Vansteenkiste, M., Verstuyf, J., & Braet, C. (2012). Daily fluctuations in perfectionism and their relation to eating disorder symptoms. Journal of Research in Personality, 46, 678-687.
  • Shafran, R., & Mansell, W. (2001). Perfectionism and psychopathology: A review of research and treatment. Clinical Psychology Review, 21, 879-906.

Auteur: Liesbet Boone

Dr. Liesbet Boone is klinisch psycholoog en momenteel als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de Universiteit Gent. Haar onderzoek focust zich voornamelijk op perfectionisme en eetstoornissen bij adolescenten. In haar doctoraatswerk (2012) vond ze in diverse studies evidentie voor het feit dat perfectionisme zeer nauw verweven is met eetstoornissymptomen. Bovendien vond ze via longitudinaal en experimenteel onderzoek dat perfectionisme de ontwikkeling van eetstoornissymptomen voorspelt. Ze is tevens als klinisch psycholoog werkzaam in het Universitair Psychologisch Centrum Kind en Adolescent waar zij adolescenten met eetstoornissen en geassocieerde problematieken begeleidt.