We kennen het allemaal: het gevoel, achteraf, dat je de uitkomst van een gebeurtenis al had voorspeld terwijl je er voordien geen idee van had. Denk maar eens aan de afgelopen Amerikaanse verkiezingen.

Nadat republikein Trump het van democrate Clinton haalde, hoorde je mensen van over de hele planeet beweren dat zij “het altijd al geweten hadden dat Donald Trump president zou worden”.

De vraag is echter of ze dit ook wel echt voorspeld hadden! Een vijfhoofdige groep studenten bedrijfspsychologie nam de proef op de som en onderzocht het “ik heb het altijd al geweten” gevoel. Uit ons onderzoek blijkt dat wanneer we mensen vragen om zich hun eerdere voorspellingen te herinneren, ze zichzelf systematisch meer accuraat inschatten dan dat in werkelijkheid het geval was!

Kon u de mol 2017 ontmaskeren?

Om na te gaan of mensen effectief in staat zijn zich te herinneren hoe goed ze de uitkomst van een gebeurtenis vooraf konden voorspellen, gingen wij op zoek naar een heel actuele situatie waarvan de uitkomst op korte termijn bekend zou zijn.

Televisiezender Vier zond een aantal maanden geleden het programma “De Mol” uit. In dit programma onderneemt een groep Vlamingen een reis naar het buitenland. Tijdens deze reis vervullen de reizigers opdrachten (zoals puzzels en speurtochten) om geld te verzamelen. Er zit echter een saboteur in de groep die de opdrachten doet mislukken. De kandidaten proberen de mol te ontmaskeren aan het einde van elke aflevering. De kandidaat die het verst van de identiteit van de mol verwijderd is, valt af. Uiteindelijk blijft er één kandidaat over die dan het verzamelde geld wint. Ook televisie minnend Vlaanderen trachtte intussen wellustig te raden wie de mol was.

Met meer dan 86 000 likes op facebook (en nog veel meer kijkende ogen) was de ontknoping van het programma uitermate geschikt om ons onderzoek op uit te voeren.

Waarom mensen falen in het voorspellen van gebeurtenissen

Via sociale media reageerden maar liefst 308 mensen op onze twee vragenlijsten, één voor en één na de ontknoping van de mol. Het zit zo: voor de laatste aflevering verzochten we zoveel mogelijk kijkers om een online vragenlijst in te vullen. In die vragenlijs deden de participanten voorspellingen rond de afloop van het programma. Na de allerlaatste aflevering, wanneer de uitkomsten dus bekend waren, contacteerden we dezelfde mensen opnieuw. Deze keer met het verzoek om een tweede vragenlijst in te vullen. In de tweede vragenlijst was het de bedoeling dat de participanten zich hun eerdere voorspellingen probeerden te herinneren.

Zoals kritische denkers al vermoedden, herinnerden onze participanten zich vaak niet zo goed wat ze voor de slotaflevering hadden voorspeld. Sterker nog, uit onze resultaten bleek dat mensen de neiging hebben om hun eerdere voorspellingen te “verbeteren” nadat de laatste aflevering is uitgezonden. Hun zogezegde herinnering ligt dan meer in lijn met wie de mol uiteindelijk bleek te zijn. Concreet: stel dat participanten in de eerste vragenlijst aangaven gemiddeld 30% zeker te zijn dat Eline de mol is, dan blijkt uit ons onderzoek dat de participanten zich na de slotaflevering gemiddeld herinneren dat ze 35% zeker waren dat Eline de mol is.

Laten we nu even terugkomen op de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. Met deze onderzoeksresultaten in het achterhoofd is het niet verwonderlijk dat sommige mensen het gevoel hadden “altijd al geweten te hebben dat Trump zou winnen”. Velen onder hen zullen (zonder het te weten?) hun eerdere voorspelling bijgesteld hebben nadat ze hoorden wie de winnaar was van de verkiezingen. We kunnen dit verklaren door de bias van achteraf kennis, een denkfout waarbij mensen de wereld als meer voorspelbaar zien dan eigenlijk het geval is. Op die manier krijgen we een gevoel van controle over ons leven en voelen we ons meer op ons gemak.

“Ik heb het altijd al geweten” in de praktijk

Stel dat u aanwezig bent bij een vergadering over een mislukt project. Het zal niet lang duren vooraleer u de magische woorden “Ik heb altijd al geweten dat dit nooit zou lukken,” hoort. Om een welles-nietesspelletje te vermijden zouden wij aanraden om voor het uitvoeren van projecten eerst expliciet aan alle betrokkenen te vragen hoe zij de toekomst inzien. Achteraf kan dit materiaal dan terug naar boven gehaald worden om de aanwezigen op hun eerdere mening te wijzen. Zo kan een zinloos conflict gemakkelijk opgelost worden!

Hebt u “De Mol” gevolgd en durft u nog altijd claimen dat u wist wie de saboteur was?

Referentie

Fischof, Baruch & Beyth, Ruth (1975). I Knew It Would Happen. Remembered Probabilities of Once-Future Things. Organizational Behavior And Human Performance, nr.13, p.1-16

Auteurs

Afgelopen academiejaar voerden Philippe Sterkens, Eline De Poortere, Simon Lagrange, Lieselot Vercleyn, Arne Bylau – studenten 3de bachelor bedrijfspsychologie en personeelsbeleid aan de UGent – onderzoeken uit naar het werk van Daniel Kahneman onder supervisie van Wouter Duyck en Frederik Anseel. Hun werk resulteerde in een blogpost voor Mensenkennis.be