U kent het wel, u moet een keuze maken en kunt niet kiezen tussen de vele opties. Een gevoel van onrust maakt zich van u meester terwijl u naarstig de goede keuze probeert te maken. Kiezen is altijd een beetje verliezen, niet? Mensen hebben het gevoel dat de complexer en drukker wordende samenleving leidt tot keuzemoeheid en meer en meer worden we gebombardeerd met een overload aan informatie, of we ons nu online begeven of in een drukke winkelstraat.

Veel van deze informatie die ons bereikt via advertenties, reclamepanelen, geuren, geluiden,…, heeft als enige doel om ons gedrag en dus ook onze keuzes te beïnvloeden. Men wil namelijk dat je hun producten koopt, hun winkel binnenstapt, enz.

“Maar dit heeft meestal geen invloed op mij!” hoor ik u zeggen? U kan gelijk hebben dat jouw gedrag niet altijd wordt beïnvloed, ware het niet dat de hersenen doorheen de evolutie geprogrammeerd zijn om alle mogelijk informatie automatisch te verwerken. Dit laat ons toe om, indien nodig, ons gedrag aan te passen aan onze veranderende omgeving. Toch heeft deze schitterende eigenschap van onze hersenen niet enkel voordelen. Deze eigenschap leidt er namelijk ook toe dat onze hersenen, op onbewust niveau, eigenlijk al beslissen wat relevant voor jou is en wat niet. De informatie die tot ons komt wordt voortdurend gefilterd en hoe meer informatie tot ons komt, hoe meer informatie onze hersenen moeten verwerken.

In een recente wetenschappelijke studie aan de Universiteit Gent hebben we dit hersenmechanisme in kaart proberen te brengen. We onderzochten welke delen van de hersenen er verantwoordelijk zijn voor het uitfilteren van informatie die ons gedrag en onze keuzes tracht te beïnvloeden. Tijdens dit onderzoek werden 30 mensen in een MRI scanner geplaatst terwijl ze een simpel taakje moesten uitvoeren. De taak bestond erin om een keuze te maken tussen het indrukken van een linkse knop versus het indrukken van een rechter knop. Zonder dat deze mensen het wisten trachtten we hun keuzes te beïnvloeden. Net voor ze een keuze moesten maken werd een pijl gepresenteerd die naar links of rechts wees. Deze pijl werd zeer kort getoond, namelijk 17ms, zodat mensen deze onmogelijke bewust konden waarnemen. Dit noemen we een subliminale stimulus.

De resultaten toonden aan dat mensen vaker de knop in de richting van de pijl indrukten dan in de andere richting, zelfs al wisten ze niet dat er een pijl werd getoond. Ook vonden we dat de mensen veel trager waren wanneer men toch koos om de knop in de andere richting in te drukken. De subliminale pijl had dus een duidelijke invloed op het keuzegedrag van de mensen. Verder toonden de resultaten dat twee gebieden in de prefrontale cortex (zie figuur 2), namelijk de rostrale cingulate zone en de anterieure insula, meer activatie vertoonden wanneer de subliminale pijl de tegengestelde keuze tracht uit te lokken. Deze gebieden werden reeds in eerder onderzoek geassocieerd met het maken van vrije keuzes. Onze resultaten vullen daarbij aan dat deze gebieden vooral relevant zijn om bij het maken van keuzes om conflicterende informatie uit te filteren. Eens deze informatie is uitgefilterd wordt de gekozen optie vervolgens doorgegeven aan hersengebieden die instaan voor het uitvoeren van het gedrag, zoals de dorsolaterale prefrontale cortex en de motorische cortex.

Met deze studie konden we dus duidelijk aantonen dat onze hersenen (en wij dus ook) wel degelijk de impact ondervinden van informatie die ons gedrag tracht te beïnvloeden, zelfs als het geen daadwerkelijk effect heeft op onze keuzes. Alle informatie, zelfs al wordt deze niet bewust opgemerkt, moet actief worden uitgefilterd om beïnvloeding tegen te gaan zodat we vrij kunnen zijn in onze keuzes, en dit proces vergt enige inspanning. Verder onderzoek zal wel nog nodig zijn om aan te tonen of overmatig gebruik van deze hersengebieden direct gelinkt kan worden aan het gevoel van keuzemoeheid.

Referentie

• Teuchies, M., Demanet, J., Sidarus, N., Haggard, P., Stevens, M. A., & Brass, M. (2016). Influences of Unconscious Priming on Voluntary actions: role of the Rostral Cingulate Zone. Neuroimage, 135, 243–252.

Auteurs

Martijn Teuchies is doctoraatsbursaal aan de vakgroep Experimentele Psychologie van de Ugent bij Professor Marcel Brass. In zijn doctoraat focust hij op de invloed van omgevingsvariabelen tijdens het maken van vrije keuzes.

Jelle Demanet is postdoctoraal onderzoeker aan de vakgroep Experimentele Psychologie van de Ugent en is gefascineerd door alles wat met de hersenonderzoek te maken heeft. Daarnaast werkt hij bij marktonderzoeksbureau Profacts waar hij onderzoeksmethodes ontwikkelt gebaseerd op technieken uit de experimentele psychologie en cognitieve neurowetenschappen. Op twitter kan je hem volgen als @jeldeman.